τρίτος

-η, -ο / τρίτος, -η, -ον, ΝΜΑ, και αιολ. τ. τέρτος, θηλ. τέρτα και τερτία, Α

1. αυτός που κατέχει τη θέση μετά τον δεύτερο, ο τελευταίος από τους τρεις

2. (το ουδ. εν. ως επίρρ.) τρίτο(ν)

(μετά το πρώτο[ν] και το δεύτερο[ν])

κατά τρίτο λόγο, σε τρίτη σειρά

νεοελλ.-μσν.

(το θηλ. ως κύριο όν.) η Τρίτη

η τρίτη ημέρα τής εβδομάδας, μετά την Κυριακή και τη Δευτέρα

νεοελλ.

1. το αρσ. ως ουσ. ο τρίτος

α) πρόσωπο άσχετο σε μια υπόθεση

β) μεσολαβητής, διαιτητής

γ) εραστής τής συζύγου ή ερωμένη τού συζύγου

2. το θηλ. ως ουσ. η τρίτη

α) μουσ. το διάστημα ανάμεσα σε τρεις βαθμίδες, σε διαδοχικούς φθόγγους τής κλίμακας

β) μία από τις οκτώ θέσεις απόκρουσης στην οπλασκία

γ) τρία χαρτιά τού ίδιου χρώματος σε κατιούσα διαδοχή (τρίτη τού άσσου)

3. φρ. «τρίτος κόσμος» — οι χώρες τής Ασίας, τής Αφρικής και τής Λατινικής Αμερικής οι οποίες ήταν πρώην αποικίες και διανύουν τώρα το στάδιο τής βιομηχανικής και τεχνολογικής ανάπτυξης

μσν.-αρχ.

φρ. «τρίτη ημέρα

α) η μεθαυριανή ημέρα, μεθαύριο

β) η προχθεσινή μέρα, προχθές

αρχ.

1. αυτός που βρίσκεται ή πηγαίνει κάπου μαζί με άλλους δύο («τοῖσι δ' ἐπὶ τρίτος ἦλθε Φιλοίτιος», Ομ. Οδ.)

2. αυτός που επαναλαμβάνεται τρεις φορές («καὶ πεπτωκότι τρίτην ἐπενδίδωμι» — τού δίνω τρίτο, τελειωτικό χτύπημα, Αισχύλ.)

3. η τελευταία, τρίτη σπονδή προς τιμήν τού Διός Σωτήρος («Διὸς Σωτηρίου σπονδὴ τρίτου κρατῆρος», Σοφ.)

4. το θηλ. ως ουσ. ἡ τρίτη

η τρίτη χορδή τού επτάχορδου οργάνου

5. φρ. «διὰ τρίτης» — κατά τη διάρκεια τής τρίτης ημέρας

6. (το ουδ. εν. ως επίρρ.) επίσης («τρίτον δ' ἀδελφῴ δύο... μόρον κοινὸν κατειργάσαντο», Σοφ.)

7. (το ουδ. πληθ. ως ουσ.) τὰ τρίτα

α) ιεροτελεστία τής τρίτης ημέρας μετά την κηδεία

β) η κατάταξη στην τρίτη θέση, η τρίτη νίκη σε αγώνα

8. φρ. α) «τρίτον ἡμίδραχμον» — δυόμισυ δραχμές

β) «τρίτα λέγω» — είμαι τριταγωνιστής* σε παράσταση.

επίρρ...

τρίτως Α

κατά τρίτο λόγο, τρίτον.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το τακτικό αριθμ. τρίτος έχει σχηματιστεί από την εξασθενωμένη βαθμίδα τρι- τού αριθμητικού τρεις, τρία* (πρβλ. σύνθ. με α' συνθετικό τρι-) με κατάλ. -τος* (πρβλ. ἕκ-τος, πέμπ-τος). Ο τ. τέρτος, εξάλλου, εμφανίζει φωνηεντισμό -ε- και αντιστροφή μεταξύ τού φωνήεντος και τού υγρού -ρ- (πρβλ. κρίκος: κίρκος). Τέλος, το αριθμ. τρίτος αντιστοιχεί με τ. ἄλλων ΙΕ γλωσσών, πρβλ. λατ. tertius, το χαρ. Α' trit, τοχαρ. Β' trite, βεδικό Tritah].